Betaalbaar Energieneutraal Bouwen? Begin met de juiste prestatie-indicatoren!

De juiste indicatoren zijn de basis voor eenduidige prestatie-eisen en voor het succes van energieneutrale gebouwen. Daarom vormt het op tijd en goed specificeren van prestatie-indicatoren één van de pijlers onder de AZEB-methode. AZEB staat voor Affordable Zero Energy Buildings, een EU-project over hoe energieneutrale gebouwen toekomstbestendig én betaalbaar worden. Een nieuwe leidraad faciliteert bouwpartijen bij het meetbaar specificeren van het einddoel van hun project.

Bepaal de indicatoren aan het begin van je BENG-project zodat je klant- en gebruikerstevredenheid kunt garanderen aan het einde ervan. Tenslotte wordt het gebouw voor de gebruikers ontwikkeld. Houd hun einddoel daarom voortdurend in beeld. En zorg dat alle betrokken professionals dit doen, in alle projectfasen, van voorlopig ontwerp tot oplevering en tijdens beheer en onderhoud.
De prestatie kun je met indicatoren vastleggen in het Programma van Eisen (PvE). Op die manier kunnen betrokken professionals tussentijdse resultaten steeds verifiëren en valideren op de beoogde prestatie van het gebouw. Zodoende ondersteunen eenduidig gespecificeerde indicatoren in het PvE de klant en professionals bij hun afwegingen. Dit leidt tot een goede besluitvorming en blijkt een succesformule voor energieneutrale projecten.

Juiste indicatoren voor prestatie-eisen: belangrijk onderdeel in de AZEB-methode

“Bepaal de juiste indicatoren” klinkt misschien voor de hand liggend. Maar vaak blijkt dat het zorgvuldig formuleren van de eindprestatie en bijbehorende eisen meer aandacht verdient dan wij het gewoonlijk geven. Het belang van het bepalen van de juiste indicatoren is daarom beschreven als stap 2 van de AZEB-methode: Stel een gebalanceerde set van eisen op. Dit geschiedt aan het begin van initiatieffase. Vervolgens komt dit terug in de ontwerpfase, stap 14: Update de set van eisen. Dit geschiedt in overleg met alle betrokken partijen – én met goedkeuring door de opdrachtgever.

Een nieuwe AZEB-publicatie: “Prestatie-indicatoren en beoordelingsmethoden voor betaalbare bijna energieneutrale gebouwen”

Omdat het specificeren van indicatoren zo vaak mis gaat in projecten en wel essentieel is voor het welslagen ervan, heeft het Europese AZEB project hier onderzoek naar gedaan en onlangs een diepgaande review gepubliceerd. Vereniging DNA in de Bouw, het bedrijfsnetwerk van Kennisinstituut KERN, is coördinator van AZEB. DNA wordt hierin versterkt door een multidisciplinair team van 8 partners uit 6 landen.
De review beschrijft de relevante prestatie-indicatoren voor BENG voor de aandachtsgebieden energie, kosten, milieu en omgeving en sociale duurzaamheid. Deze is nu nog in het Engels, maar in het najaar zal een Nederlandse versie verschijnen: D_2.1_Definition_of_indicators_and_assessment_methods_for cost effective nZEBs and energy plus buildings

Babylonië

Alleen al de indicator energieprestatie, zoals gespecificeerd als “NZEB” oftewel “BENG”, blijkt vatbaar voor verschillende definities en interpretaties. Alleen al bij de binnen AZEB vertegenwoordigde 6 landen bleken geen twee landen dezelfde definities te hanteerden. Dit is de realiteit, ondanks de Europese richtlijnen die beogen een en ander te harmoniseren. In praktijk gebeurt het zelfs dat verschillende bouwpartners van een project een ander beeld hebben van wat het precieze einddoel is. Vaak is dit ongewild en onbewust.
Een onduidelijk einddoel heeft invloed op de interpretatie van de ontwerpopgave en leidt tot verkeerde aannames en berekeningen. Logisch dat dit babylonische spraakverwarring kan veroorzaken en de een negatieve invloed kan hebben op de besluitvorming. Vervolgens is de kans groot dat dit leidt tot suboptimale prestaties van het gebouw. En is het de vraag of de gebruiker en klant uiteindelijk tevreden zijn met het gebouw.

Het volgende stripje legt beeldend uit hoe gebrek aan heldere specificaties kan leiden tot een ongewenst resultaat:

Het belang van juiste indicatoren voor prestatie-eisen

Handleiding voor een gebalanceerde set indicatoren voor prestatie-eisen

De nieuwe AZEB-publicatie is een leidraad voor definities van relevante gebouwprestaties en bijbehorende indicatoren. Deze leidraad faciliteert bouwpartijen bij het meetbaar specificeren van het einddoel van concrete projecten.
Een volgende boodschap die de publicatie graag wil overbrengen, is dat de set van te hanteren prestatie-indicatoren gebalanceerd moet zijn. Bij bijna energieneutrale gebouwen formuleren wij vaak wel een doel wat betreft energieprestatie en investeringskosten. Maar, hoe zit het met bijvoorbeeld de impact op de omgeving, gezondheid en comfort?
Wanneer je in een project wilt optimaliseren voor kosten en energieprestatie, is het belangrijk om ook alle andere indicatoren te specificeren die relevant zijn voor een goed werkend gebouw en dus een tevreden klant.

Indicatoren voor prestatie-eisen helpen de klant de juiste beslissingen te nemen

Een energieneutraal gebouw is mooi als dat lukt. Maar hoe zit het met de milieuprestatie? Dus de impact op de omgeving met indicatoren zoals uitputting van grondstoffen, uitstoot van broeikasgassen, gebruik van giftige stoffen en watergebruik? En hoe staat het met de sociale duurzaamheid? Denk aan gezondheid, comfort, aanpasbaarheid van het gebouw, toegankelijkheid, onderhoudbaarheid, om maar een paar thema’s te benoemen. Specificeer deze aanvullende aandachtsvelden met relevante en meetbare indicatoren en doe ook dit gelijk aan het begin. Anders bestaat een grote kans op ongewenste effecten, met name tijdens de gebruiks- en onderhoudsfase.

Een compleet en evenwichtig set van eisen leidt tot evenwichtige besluiten. Zo voorkom je maatregelen die wel bijvoorbeeld investeringskosten reduceren maar aantoonbaar leiden tot bijvoorbeeld comfort-problemen voor de gebruiker. Of tot extra kosten in het onderhoud. Uiteraard is het aan de klant/gebruiker om te beslissen. Maar op basis van een gebalanceerde en meetbare set van indicatoren kun je effecten van een afweging überhaupt pas tijdig voorleggen.

Indicator kosten: Een standaard voor kostenschattingen en -calculaties van energieneutrale gebouwen

Tot slot adresseert de publicatie het belang van gestandaardiseerde (levenscyclus-)kosten voor schattingen en berekening. Deze zijn nodig gedurende de gehele projectcyclus en voor de afstemming tussen de verschillende bouwprofessionals die in het project werken. Als zij niet met dezelfde standaard werken kan dit leiden tot grote afwijkingen van voorspelde kosten. Zo erkent men in de bouwsector wereldwijd steeds meer het belang van kostenstandaardisatie. Inmiddels zijn eerste pogingen gedaan om te komen tot een wereldwijde standaard. De AZEB-publicatie bespreekt veelbelovende ontwikkelingen op dit gebied en helpt de lezer om deze standaardisatie op gang te brengen in hun eigen projecten.

Voor wie bestemd?

De AZEB-publicatie is geschreven voor bouwprofessionals, zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers, en voor beleidsmakers.

Voor professionals is de publicatie een diepgaande review met veel referenties, bedoeld om te helpen de juiste indicatoren te bepalen voor de eigen energieneutrale projecten. Niet alle indicatoren zullen relevant zijn voor elk project, dus er zal telkens in overleg tussen klant en professionals een specifieke subset gekozen worden. Maar het geboden overzicht in de publicatie kan de professionals helpen bewust en expliciet de eisen te bepalen uit het gehele spectrum aan mogelijke prestaties (stap 2 van de AZEB methode). Vervolgens helpt het om tijdens het project gericht de gestelde prestatie-eisen te toetsen en te herzien mocht dit nodig zijn (stap 14 van de AZEB methode).

Voor beleidsmakers op elk niveau kan de publicatie helpen om de beleidsdoelen te operationaliseren en meetbaar te maken wat de werkelijke impact van het beleid is in de volle breedte. Dit verhoogt de kans dat het beleid werkelijk verschil maakt in de maatschappij.

DOWNLOAD de AZEB publicatie: D_2.1_Definition_of_indicators_and_assessment_methods_for cost effective nZEB and energy plus buildings