Duurzaam ontwerpen…Als ze verliefd zijn ben je te laat

Duurzaamheidswensen leiden in de bouw al te vaak tot budgetoverschrijdingen. Hoofdoorzaak is niet dat duurzaam bouwen nou eenmaal duur is. Maar omdat deze ambities meestal ondergeschoven kindjes zijn bij het architectonisch ontwerp. Denk bijvoorbeeld aan een lage energiebehoefte en een hoog comfort. Neem je dit al vanaf de eerste schets mee in het ontwerp kan dit vaak zonder extra kosten en leidt het zelfs tot lagere woonlasten. Betrek je de energieadviseur pas als het ontwerp gereed is, ben je vaak te laat. Dan gaat er een streep door het ontwerp waar jij tevreden mee was en je opdrachtgever verliefd op is. Óf de gewenste kwaliteit is niet haalbaar zonder extra kosten voor de klant. Maar het kán dus anders. Integraal ontwerpen is hier het toverwoord.

Door Jan Geerts, expert gezond, comfortabel en klimaatpositief wonen

Bij het ontwerpen van een gebouw komt veel bij kijken. De relatie met de omgeving, de logische positionering van de ruimtes, de visuele aantrekkelijkheid. Daarbij moet de constructie stabiel zijn en binnen het budget van de opdrachtgevers vallen. En, oh, ja,  ze wilden ook iets met comfort en energie…

Door integraal ontwerpen transformeert Gravin Aleida school in een aantrekkelijke woonomgeving. DesignPH gaf al tijdens het schetsontwerp inzicht in de toekomstige warmtebehoefte. Bron: JADE architecten

Van schets tot definitief ontwerp gaat veelal de meeste aandacht uit naar de architectonische aspecten. De meeste opdrachtgevers vallen nou eenmaal voor het visuele van een ontwerp. Het doel van de architect is bereikt als de opdrachtgevers verliefd zijn op het ontwerp. Daarbij komen de bouwkosten voort uit kengetallen en kijkt de constructeur over de schouder mee. Meer en meer mensen hechten echter ook belang aan een duurzame woning. Duurzaam in de zin van energieneutraal, energiezuinig en/of goed voor het milieu. Een optimaal wooncomfort staat ook steeds hoger op het eisenlijstje van opdrachtgevers; waar het nergens in huis koud aan voelt, het ‘s zomers niet te heet wordt, er geen sprake van tocht is en de luchtvochtigheden prettig zijn.

Kwaliteit versus kwantiteit

Als de opdrachtgevers verliefd zijn op jouw ontwerp van hun toekomstige woning (en jij zelf waarschijnlijk ook tevreden bent) en je gaat dan pas nadenken over bijvoorbeeld duurzaamheid of wooncomfort, dan gaat het 9 van de 10 keer verderop in het proces spaak lopen. Een mooie (architectuur), veilige (constructie), duurzame (energie), comfortabele (binnenklimaat) en betaalbare woning kent immers veel randvoorwaarden.

Keuzes in de beginfase van een ontwerptraject zijn vaak gebaseerd op kwantiteit: Hoe groot kan de woning worden binnen het beschikbare budget. Komen daar later duurzaamheid en comfortaspecten bij, dan leidt dit direct tot budgetoverschrijdingen. Maar dit zie je pas in de eerste prijsopgave van de aannemer.

Hoe kom je dan weer binnen het budget? Maanden is er al gewerkt aan een mooi ontwerp waar ook al uren tekenwerk in zitten. En – de toekomstige bewoners zijn verliefd!. De woning kleiner maken of anders vorm geven is dan vaak geen optie. Rest alleen nog bezuinigen op materiaalgebruik: Minder goed isolerende kozijnen, toch maar lagere Rc-waarden, de luchtdichtheidseisen net wat lager insteken. Allemaal kostenbesparende keuzes ten koste van duurzaamheid en wooncomfort. De kwaliteit van de woning heeft er onder te leiden.

Integraal ontwerpen

Bij integraal ontwerpen breng je alle aspecten met elkaar in balans. Zou houd je bij de allereerste schets al rekening met de energievraag en het wooncomfort en stel je opdrachtgevers later niet voor moeilijke keuzes i.v.m. het budget. Dat kan ook als de opdrachtgevers er niet expliciet om vragen. Immers bepalen de compactheid en de oriëntatie van je ontwerp de uiteindelijke kosten én de woonlasten (hypotheek plus energie) en uiteindelijk het succes van het gebouw.

Compact

Voor dieren in winterslaap is het belangrijk dat ze dan zo min mogelijk hoeven te eten. Een groot deel van het voedsel in de winter is nodig om het dier warm te houden. Door zichzelf op te krullen maken ze het contact met de winterse buitenlucht zo klein mogelijk. Hierdoor gaat minder warmte verloren en hoeven ze minder te eten. Ze maken zichzelf zo compact mogelijk.

Voor een woning geldt dit ook. Hoe compacter, hoe minder energie er nodig zal zijn om de woning op temperatuur te houden. Of andersom geredeneerd: Hoe compacter een woning, hoe minder isolatie er toegepast hoeft te worden om een lage warmtebehoefte te bereiken.

Zongeoriënteerd en betaalbaar

Ramen scheiden binnen en buiten. En door het glas komt het nodige daglicht naar binnen. Goed gepositioneerde geïsoleerde ramen leveren daarnaast ook warmtewinst. Als er in de winter veel zon op het glas kan schijnen, het glas veel zonnewarmte door laat en tevens goed isoleert, dan zal er gedurende een stookseizoen meer warmte door naar binnen gaan dan dat er door naar buiten weglekt. Ramen kunnen dus werken als een warmtebron.

Door de grote glasoppervlakte op de zuidhoek wordt de woning vrijwel volledig door zonnewarmte verwarmd. Bron: De Wit Architecten

Bij passiefhuizen is de warmtebehoefte maximaal 15 kWh/m2 per jaar. In Hilvarenbeek ontstaat een gecertificeerd passiefhuis. Het ontwerp is op de zon georiënteerd. Met Rc-waarden voor vloer, gevel en dak van 4.8, 7.8 en 9.7 is een warmtebehoefte 14 kWh/m2 per jaar. Draaien we de woning 180 graden, zodat de zuidgevel de noordgevel wordt, dan stijgt de warmtebehoefte met bijna 30 procent tot 18 kWh/m2 per jaar. Dit zou in de gebruiksfase dus hogere energielasten betekenen. We kunnen de warmtebehoefte weer reduceren tot 15 kWh/m2 per jaar door Rc waarden voor vloer, gevel en dak toe te passen van 6.5, 10.0 en 10.5. Uiteraard resulteert dit in hogere bouwkosten.

Waarde toevoegen met integraal ontwerp

Door integraal te ontwerpen kun je dus waarde toevoegen. Deze waarde kan zijn lagere bouwkosten, lagere energielasten, een comfortabele woning of een combinatie ervan. Met designPH als plugin in Sketchup kun je met eenvoudige, snel op te zetten modellen, al een goed beeld krijgen in de toekomstige warmtebehoefte.

Met de results tracker kun je de invloed van ontwerpwijzigingen op de energieprestatie inzichtelijk maken richting je opdrachtgevers.

De results tracker van DesignPH toont het effect van ontwerpwijzigingen op de energieprestatie

Zodra de opdrachtgevers verliefd zijn op jou energiezuinige, comfortabele en betaalbare ontwerp kun je de gegevens exporteren naar de nZEB-tool/PHPP. Van daaruit kun je het ontwerp verder optimaliseren. De nZEB-tool geeft je niet alleen inzicht in de energiebehoefte maar ook in comfortaspecten zoals de luchtvochtigheid, temperatuur van raamvlakken en de eventuele te hete binnentemperaturen in de zomer.

Kennisinstituut KERN verzorgt cursussen om je te bekwamen in deze integrale manier van ontwerpen, maar ook voor het gebruik van de nZEB-tool en DesignPH.

Verder lezen? Jan Geerts schreef ook een ander blog over kosten en duurzaam bouwen.