Passiefhuis standaard bij Zweedse scholen

Passiefhuis school Elmeskolan-fördelar,  foto: Anders Siljevall

In Zweden verrijst de ene school in Passiefhuis-standaard na de andere. Tijdens hun Europatour langs passiefhuizen kwamen de Zweedse passiefhuispromotors Simone en Linnea Kreutzer ook bij KERN-docent en passiefhuis-expert Jan Geerts over de vloer. Daar vertelden zij over hun ervaringen met passief bouwen in Zweden en met name ging het over scholen. Reden genoeg voor een interview met Simone Kreutzer, voorzitter bij IG Passivhus Sweden en aanjager van passief bouwen in Zweden.  

door Clarence Rose – 23-11-2023

Klopt het dat er in Zweden steeds meer scholen ontstaan in passiefhuis-standaard? In Nederland zijn het nog vooral vrijstaande woonhuizen. Vertel eens hoe dit in jullie land is gegaan.

In Zweden bouwen we inderdaad vooral grotere passiefhuisprojecten en ook veel scholen. De eerste twee passiefhuisscholen ontstonden in Knivsta in 2012 en 2015, gevolgd door Älmhult in 2015 en velen meer. We hadden enigszins geluk in het begin: De bereidheid tot passief bouwen heeft niets te maken met politiek en ook niets met kennis. Het ligt simpelweg aan de persoonlijke houding van de opdrachtgever, openstaan voor nieuwe dingen, en misschien een beetje lef hebben.

In ons voordeel was ook dat de lokale overheid in Knivsta al 30 jaar geen school meer had gebouwd en ons dus voor het eerste project benaderde zonder concrete ideeën. Het moest alleen “een beetje duurzaam”. We konden daarom gelijk op passiefhuis-niveau aan de gang en ook van meet af aan kwaliteitsborging inbouwen in dat proces. Na dit project was het enthousiasme zo groot dat deze gemeente nu met het derde passiefschoolproject is begonnen. En we adviseren nu de eerste scholen in Stockholm, met in totaal 5 projecten in verschillende fasen.

Mijn ervaring, ook met de scholen en het congrescentrum in Stockholm, is dat het belangrijk is om de verschillende stakeholders te inspireren met een idee waar iedereen baat bij heeft: Iedereen wil een winnaar zijn. Overigens werkt dit niet zo goed met politici, die elke vier jaar wisselen. Maar de projectmanagers in de gemeenten blijven. En als zij overtuigd zijn van de voordelen van passief bouwen, helpt ons dat.

Hoe is de passiefhuis-gemeenschap in Zweden georganiseerd?

Sinds 2011 zorgt de IG Passive House Sweden voor kennisoverdracht en passiefhuis-certificering. Hier zijn 60 bedrijven op aangesloten en naast mijzelf werken er verschillende freelancers in de organisatie. Maar we hebben ook een breed internationaal netwerk.

Zijn de architecten begaan met passief bouwen?

De reguliere architectenopleiding in Zweden is vooral gericht op duurzaam materiaalgebruik; er is altijd behoefte aan een inhaalslag op het gebied van energie-efficiëntie. We moeten architecten vaak uitleggen dat passiefhuizen ook heel mooi kunnen zijn. Dus dat ze geen lompe schoenendozen hoeven te bouwen. We halen de architecten vaak uit hun comfortzone van staal en glas. Zo hebben we bijvoorbeeld delen van een geplande glazen kleuterschool wel afgesloten en de buitenkant met spiegels bekleed. Het architectonische effect was hetzelfde, maar het comfort is gewoon beter.
Het mooie is dat het passiefhuisconcept neutraal is wat betreft materialen en installaties. Het hoeft echt niet allemaal houtbouw te zijn.

Clarence Rose van Kennisinstituut KERN in gesprek met Simone Kreutzer van IG Passivhus Sverige

Hoe gaat het met de gebouw-certificering?

Naast training en advies biedt de IG Passivhus ook certificering aan. Kwaliteitsborging is superbelangrijk voor zeer efficiënte gebouwen. Bij goed geïsoleerde gebouwen moet je gewoon alles in de gaten houden. En dat werkt het beste met het vierogen-principe. De kosten zitten zeker niet in de certificering zelf. Maar de weg naar de gewenste en noodzakelijke kwaliteit kan tijd kosten, vooral als de doelstellingen van de betrokkenen in het begin niet goed op elkaar zijn afgestemd. Daarom bieden we vanaf het begin ondersteuning en training voor degenen die bij onze projecten betrokken zijn.

Deze manier van werken zorgt er ook voor dat het zo goed werkt met de scholen. Maar we hebben in Zweden te maken met veel onzinnige certificeringen. De milieusticker bijvoorbeeld brengt veel administratief werk met zich mee, maar leidt zeker niet tot betere gebouwen. Omdat deze certificering relatief eenvoudig te verkrijgen is, is ze erg populair. We hebben er nu een draai aan kunnen geven: We bieden beide certificeringen aan als dubbelpakket. De totale energiebehoefte van onze scholen is dan wel 50% lager dan die van vergelijkbare scholen.

Dat dit “slechts” 50% minder is, heeft trouwens te maken met de wettelijke eisen voor kantinekeukens. De “arbeidswet” met zeer strenge grenswaarden voor de luchtkwaliteit jaagt de scholen op kosten want het vereist veel ventilatie en een vraag-gestuurde CO2- en temperatuurregeling in bijna alle ruimtes. Dat is op zich geen probleem voor passiefhuizen met een efficiënt ventilatiesysteem met warmteterugwinning.

Hoe “verkoop” je deze kwaliteitsborging bij scholen in Passiefhuis-standaard?

Ten eerste is er gewoon het reële risico. Als je kwaliteitsborging niet serieus neemt bij goed geïsoleerde gebouwen, kunnen de gevolgen ernstig zijn. Aan de andere kant hebben we hier de mogelijkheid om open kaart te spelen op het gebied van prijsstelling (partnering van projecten wanneer de lokale overheid aanbestedingen uitschrijft). Dit betekent wel iets meer risico voor de klant, maar het bespaart de bouwbedrijven extra kosten. Problemen worden openlijk besproken, de klant neemt zelf de beslissing en betaalt alleen voor wat hij koopt. En de kwaliteitsbewaking en training in alle fasen biedt zekerheid voor alle betrokkenen.

Hoe ben jij betrokken bij de uitvoering van de passiefhuis-scholen?

Ik houd toezicht op de bouwplaats. Dat is mijn favoriete deel van het werk. De vakmensen zijn oprecht. Ze durven vragen te stellen en zijn trots op wat ze voor elkaar krijgen. Ontwerpers moeten vaak alles beter weten van zichzelf – dat gaat meer om hun prestige dan om inhoud. Natuurlijk houden mensen op de bouwplaats vaak vast aan ingesleten tradities. Maar daar is een goede reden voor: routine is belangrijk. En elke traditie begint met een eerste keer. We werken graag met ervaren bedrijven die gewend zijn om passief te bouwen. Kwaliteitsborging is daar gemakkelijk.

Maar ik zorg ook voor de gebruikers. Dan leg ik docenten uit dat ze wél de ramen open kunnen zetten en hoe de zonwering werkt. En maak ik de conciërges wegwijs zodat ze het vertrouwen krijgen om de installaties zelf te regelen als nodig. Het is zeker belangrijk om het eerste jaar na ingebruikname betrokken te blijven.

Meer info over de tour langs Europese passiefhuizen: https://passivehouseaccelerator.com/articles/taking-a-passive-voyage-through-europe + https://www.instagram.com/passivevoyage/