Passief bouwen: dé oplossing voor bestendig bouwen?

Jan Geerts, docent bij Kennisinstituut KERN en eigenaar van SEVEN Future Proof Buildings, besprak bij de podcast DOORZAGEN 130 het concept van passief bouwen. Deze methode draait om een uitstekend geïsoleerde gebouwschil, waarmee ventilatielucht voldoende is voor temperatuurregulatie. Dit resulteert in comfort, gezonde binnenlucht, geen behoefte aan verwarmings- of koelsystemen, en een lage milieu-impact. Geerts’ interesse ontstond na een koude winter in een nieuwbouwwoning. Zijn kennis is gevormd door onderzoek, cursussen in Duitsland en jarenlange praktijkervaring. Hij benadrukt dat passief bouwen, in combinatie met biobased bouwen, zorgt voor een gezond binnenklimaat en minimale milieubelasting.

Podcast omgezet naar tekst door Marlous van Drunen, MarComlous

Jan Geerts vertelt over passief bouwen in de podcast Doorzagen

De bouwsector staat voor grote uitdagingen. De energietransitie en stijgende kosten enerzijds en de behoefte aan een gezonde, comfortabele leefomgeving anderzijds maken dat we anders moeten bouwen. Maar hoe? Onze docent Jan Geerts werd hierover geïnterviewd door Petra Platschorre van de Cobouw Podcast ‘Doorzagen’. In deze blog lees je de vragen en antwoorden van deze verhelderende podcast uitzending.

Jij weet alles van passief bouwen, hoe ben jij hierin terechtgekomen?

“In 2012 heb ik een woning verbouwd naar nieuwbouwniveau. En daarna, in 2014 startte ik mijn eigen adviesbureau. Ik ging in de winter aan de keukentafel werken en kreeg het koud en dacht: hoe kan het nou dat ik het koud krijg in een nieuwbouwwoning? Toen ben ik op onderzoek uitgegaan en kwam ik bij passief bouwen uit. Ik ben me daar verder in gaan verdiepen en naar Duitsland gegaan voor een cursus. Het heeft me niet meer losgelaten, omdat het beter is voor het klimaat en ik graag goede gebouwen wil realiseren.”

Wat is het ultieme doel van passieve bouw?

“De kern van passief bouwen is dat je een gebouw zo goed maakt en de bouwkundige schil zo goed maakt, dat je met je ventilatielucht een gebouw op temperatuur kan houden. Je hebt dan geen watergedragen verwarmings- of koelsystemen nodig. Hiermee lever je kwaliteit in je gebouw. Gezonde binnenlucht, comfortabele gebouwen en lagere milieu-impact. Volgens mij genoeg redenen. In plaats van passief bouwen gebruik ik vaker de term installatiearm bouwen. Ik merk dat de interesse dan veel hoger is.”

In hoeverre hebben passief bouwen en biobased bouwen met elkaar te maken?

“Er is wat overlap. In een goed gebouw zouden zowel passief als biobased bouwen met elkaar verenigd moeten zijn. Als een biobased gebouw niet passief is, dan is het thermisch minder comfortabel. Dan heb je een hoger energieverbruik. En andersom, als een passief gebouw niet met biobased materialen gebouwd is, dan heeft dat effect op het binnenklimaat en is de milieubelasting hoog. Dus voor toekomstbestendig bouwen gaat het wel hand in hand.”

Heb je bij passieve gebouwen niet ontzettend dikke gevels?

“Het ligt heel erg aan wat voor gebouwtype het is. Bij een klein gebouw is het redelijk moeilijk om deze passief te krijgen. Dan heb je het over dikke isolatiepakketten. Maar ik werk ook aan appartementengebouwen. Het dak moet iets opgeplust worden qua isolatiewaarde, maar de gevels zijn meestal volgens het bouwbesluit. Daar heb je dan geen extra diktes voor nodig. Passieve gebouwen zien er eigenlijk hetzelfde uit als alle andere gebouwen, alleen de installatieruimte is kleiner.”

Wat maakt passief bouwen anders dan bouwen volgens het bouwbesluit?

“De focus op kwaliteit maakt het anders. Technisch is het vrij eenvoudig en wereldwijd doen we dit al meer dan 30 jaar. Dus het kan gewoon, maar het zijn de details die het moeilijker maken. Je hebt betere kozijnen nodig, triple glas, balansventilatie en luchtdichting. Vaak wordt gefocust op de thermische isolatie, dus de gebouwschil en Rc-waardes. Maar als je puur volgens het bouwbesluit bouwt, dan is dat niet de zwakke schakel. Luchtdichting, kozijnen en glas zijn de zwakke schakels. Dus verbeter die eerst en als het nodig is, ga dan de Rc-waardes opplussen.”

Luchtdichting, dat klinkt toch ongezond? Alsof je in een afgesloten woning zit?

“Dankzij de luchtdichtheid kun je het gebouw juist beter ventileren. De luchtstromen worden niet verstoord door wind van buiten. En de lucht die je wel binnenhaalt met het balansventilatiesysteem kun je filteren. De lucht in Nederland is niet de schoonste die we maar kunnen wensen. Dus een filter is dan altijd prettig.”

Je woont zelf in een passief huis, hoe is dat dan?

“Dat is zeer prettig en comfortabel met een gezonde binnenlucht en een lage energierekening. Bij ons in huis is het nergens koud. Op de slaapkamers hebben we geen verwarming, maar dat voelt gewoon prettig. Er zitten wel wat fluctuaties in de temperatuur, maar niet zo extreem. En als ik dan bijvoorbeeld bij mijn ouders ben en ik loop daar de slaapkamers in dan is het daar behoorlijk frisjes. Op vakantie merk ik ook het verschil.”

Heb je een warmte- en koelinstallatie in je woning?

“Ja we wonen hier sinds 2020 en toen vond ik dat er geen koeling nodig was. Maar inmiddels, gezien de klimaatverandering en dergelijke, hebben we wel een kleine warmte- en koelinstallatie. Je moet het zien als installatiearm, niet installatieloos. Ik ken een paar gebouwen buiten Nederland waarvan men zegt installatieloos te zijn. Maar als je daar dan dieper in gaat duiken, zit daar ook wel wat aan installaties in.”

Waarom zouden we dit doen, passief bouwen?

“Eén van de urgenties is klimaatverandering en een lage energie-impact door een lager energieverbruik. In Engeland heb je bijvoorbeeld energiearmoede. Daar kunnen mensen soms hun energierekening niet meer betalen. In Engeland is passief bouwen een stuk groter dan hier in Nederland. Daar worden volledige passieve wijken gerealiseerd voor dezelfde kosten als traditioneel bouwen. En die mensen hebben een energierekening van bijna niks en hoeven dan ook geen keuzes meer te maken tussen een warm huis of eten.”

Er worden nu ook al huizen gebouwd met hele duurzame installaties. Waarom zou je dan toch voor passief bouwen moeten kiezen?

“Als je een huis bouwt conform de minimale eisen van het bouwbesluit en je legt er zoveel zonnepanelen op dat de woning energieneutraal is, dan heb je een energierekening van nagenoeg nul. Dat werkt hartstikke prima zolang we een salderingsregeling hebben. Maar de salderingsregeling gaat eraf en dan wekken we in de zomer heel veel energie op met de zonnepanelen, terwijl we in de winter heel veel energie verbruiken. Want dan hebben we een hogere warmtevraag. Als we die beiden naar beneden kunnen brengen en dan zeker die winterse warmtevraag, dan is dat altijd goedkoper dan veel energie verbruiken. Het gaat om het verbruik, dat wil je drastisch omlaag hebben. Een standaard nieuwbouw rijtjeswoning kan 50% energiezuiniger dan wat we nu doen.”

50% energiezuiniger, maar waarom doen we dat dan nog niet?

“Dat is een veel complexer verhaal. Regelgeving en financieringsmodellen vanuit banken en hypotheekverstrekkers staan in de weg. Hypotheekverstrekkers hebben vaak de focus op een goede score in de BENG of een laag energielabel, als dit goed is dan kunnen zij de hypotheek verstrekken. Zij zijn misschien nog minder bekend met passief bouwen. Het energielabel zegt mij niet veel, maar bij passief bouwen weet je als je gaat ontwerpen met passieve software heel nauwkeurig wat het energieverbruik zal worden. Dan heb je een betrouwbaarheid van meer dan 95% op je energievraag. Bij traditioneel bouwen denken de meeste mensen dat je dit met de BENG ook gaat berekenen, maar de BENG zit zo scheef in elkaar en dat zegt dus eigenlijk niks. Stel je zou met zo min mogelijk installaties een gebouw willen klimatiseren dan loop je vast in de BENG. Maar met een klein warmtepompje erin van 1,5 of 2 kW dan gaat het wel goed in de BENG.”

Welke regelgeving zit het meeste in de weg als het gaat om passief bouwen?

“Met name de BENG maakt het lastig, omdat iedereen erop gefocust is om hieraan te voldoen. En voldoet een passiefhuis dan aan de BENG? Ja, zeg ik dan, maar in de BENG ligt de nadruk heel erg op installaties en veel minder op de bouwkundige schil. En met passief bouwen ligt de nadruk op de bouwkundige schil plus ventilatie. Je moet even weten aan welke knoppen je binnen de BENG moet draaien en dan lukt het eigenlijk altijd wel. Mensen weten dit vaak niet en zien dit dan weer als een extra risico. En die willen ze vermijden.”

In Duitsland en Engeland is passief bouwen heel populair. Waarom is dit in Nederland nog minder bekend?

“Ik merk de laatste jaren dat passief bouwen hier in Nederland ook steeds groter wordt en voeten aan de grond krijgt. Dat komt enerzijds doordat de installatiecomponenten steeds belangrijker worden en de kosten van de installaties procentueel gezien steeds hoger worden. Maar ook omdat steeds meer bouwprofessionals begrijpen waar passief over gaat en dit in de praktijk willen toepassen. Hierover verzorgen we vanuit Kennisinstituut KERN ook cursussen aan architecten, aannemers, installateurs, maar ook beleidsmakers. Alle takken van sport binnen de bouw. En op die manier begint het door te sijpelen en te groeien.

Het is super leuk om deze kennis over te dragen. Je ziet ook dat er tijdens de cursus een klik ontstaat tussen de cursisten en dat zij contact blijven houden en elkaar blijven inspireren. Zo tillen ze elkaar naar een hoger niveau. Van cursisten horen we ook vaak terug dat het kwartje gevallen is. Dat ze zich afvragen waarom we dit niet allemaal doen. Men vindt het dan raar dat we alleen kijken naar de minimale eisen van het bouwbesluit en voldoen aan de BENG. Het kan beter met een hogere kwaliteit, lagere energielasten en lagere onderhoudskosten. Dus op de langere termijn, zeg maar 20 tot 30 jaar is het gewoon goedkoper. En het is gezonder met een lagere milieu-impact.”

Is het nu duurder om passief te bouwen ten opzichte van reguliere bouw?

“Het ligt er een beetje aan om wat voor gebouw het gaat. Hoe groter een gebouw, hoe makkelijker het wordt en hoe minder hoog de extra investeringskosten zijn. Het kan zelfs kostenneutraal, want je investeert meer in je bouwkundige schil en je bespaart op installaties. Gek genoeg zie ik juist dat het bij de vrijstaande eengezinswoningen meer toegepast wordt dan bij grotere gebouwen. Terwijl daar de kosten 5 tot 10 procent hoger zijn. Maar vaak zijn die opdrachtgevers ook degenen die daar daadwerkelijk gaan wonen. Die begrijpen dat hun eigen hypotheek hoger zal zijn, maar hun energierekening lager. Per maand zijn ze dus net zoveel kwijt.”

Dus je haalt wat installaties eruit, maakt je gevel wat dikker en klaar? Of is dat te plat gezegd?

“Ja, dat is iets te plat gezegd. De dikke gevel is wat ik heel vaak hoor. Maar de gevel, vloer en het dak zijn qua isolatiewaarde vaak behoorlijk goed, zeker voor de grotere gebouwen. Maar glas, kozijnen en luchtdichting, daar moeten we ons op focussen. Die moeten beter. Die zijn in verhouding een stuk slechter dan de vloergevel en het dak.

In alle Duitstalige en Engelstalige landen is deze focus al verlegd naar deze details. Maar hier in Nederland dus minder vanwege de regelgeving. Het zou het zoveel makkelijker maken als de regelgeving verandert. Maar ik hoop ook dat bouwprofessionals in ieder geval vaker de PHPP-software gaan hanteren. Als ze aan de hand daarvan een gebouw ontwerpen en doorrekenen, dan kunnen ze echt zien wat de effecten zijn van bijvoorbeeld beter glas. En op basis daarvan kunnen ze keuzes maken. Ik ben ervan overtuigd dat de meesten in ieder geval stappen zetten richting passief of volledig passief.”

Welke gebouwen worden er nu passief gebouwd in Nederland?

“Ik ben nu een kleine tien jaar bezig in dit vakgebied en de eerste vijf jaar waren het puur en alleen eengezinswoningen van particulieren. Maar nu werk ik ook aan appartementengebouwen, basisscholen, kantoren, CPO-projecten. Het is dus heel divers.”

En de installateurs die zitten hier misschien helemaal niet op te wachten?

“De installateurs zijn de moeilijkste doelgroep om mee te krijgen, inderdaad. Maar ik denk dat het voor installateurs meer een verschuiving is in soorten installaties. Zijn gaan van grotere verwarmings- en koelingsinstallaties naar kleinere. En meer richting PV-panelen, domotica en dat soort zaken.”

Tot slot, wat zou jouw laatste oproep zijn aan anderen?

“Verdiep je wezenlijk in wat passief is. Ga kennis opdoen en spreek met mensen die er inmiddels ervaring mee hebben. Sta ervoor open en reken een project door met de PHPP. En kijk of je dan tot andere keuzes gaat komen.”

Basiskennis opdoen over passief bouwen?

Wil jij meer te weten komen over passief bouwen en hoe je dit kunt toepassen voor je opdrachtgevers en gebouwen? Meld je dan aan voor de cursus Energieneutraal bouwen en renoveren.

Podcast terugluisteren?

Luister de podcast met Jan Geerts terug op Spotify.

Luister de podcast met Jan Geerts terug op de Apple Podcasts app.