Heel bouwend Nederland is inmiddels acht maanden aan het rekenen met de BENG. De eerste van de drie eisen gaat over de warmtevraag van een gebouw, zij het met een forfaitaire waarde voor de ventilatie. De warmtevraag is een logische benadering voor gebouwen die verwarmd worden met een (overgedimensioneerde) cv-ketel. Bij nieuwbouw is een gas aansluiting echter niet meer toegestaan. Tegelijkertijd dreigt ons landelijke stroomnet de grote hoeveelheid opgewekte en gevraagde energie niet meer aan te kunnen. Is het dan nog wel zo logisch om de prestatie van een gebouw af te meten op de warmtevraag?

Artikel geschreven door KERN-docent Jan Geerts

De huidige situatie aan de hand van een gecertificeerd passiefhuis

Sinds 1 augustus woon ik in mijn ecologische gecertificeerde passiefhuis. Het comfortniveau van deze woning overtreft alle verwachtingen.

Als de eerste herfststorm rond mijn woning waait, zal dat geen gevolgen hebben voor mijn wooncomfort. De woning is zo kierdicht dat tocht uitgesloten is. Dezelfde kierdichting zorgt ook voor stilte omdat buitengeluiden nauwelijks binnendringen.

Het balansventilatiesysteem zorgt ervoor dat de CO2-concentraties altijd lager zijn dan 1000 PPM. Iedere morgen word ik zodoende wakker in een frisse slaapkamer. Na een dag thuiswerken is de lucht nog steeds voldoende fris om geconcentreerd te kunnen werken.

In de woonkamer is circa 6 m2 raamoppervlak aanwezig op zowel zuidwest als zuidoost. Deze grote ramen zorgen voor immens veel daglicht en een mooi uitzicht. De woning is hierdoor erg licht en tegelijkertijd kan ik genieten van het Hollandse wolkendek dat voorbij trekt. Het zorgt ook voor relatief grote temperatuurschommelingen.

Constante temperaturen

Veel bouwprofessionals denken dat het in alle ruimtes in een passiefhuis constant 20 graden is. Niets is minder waar. Buitentemperaturen en zoninval hebben ook effect op het binnenklimaat van een passiefhuis. Hoe meer glas, hoe groter de invloed.

Pasgeleden hadden we voor het eerst nachtvorst aan de grond en was het overdag zonnig. In mijn woonkamer, met de grote glasoppervlaktes, was het die ochtend 18.5 graad en ’s middags 23.5 graad. De verwarming heeft bij ons nog nooit aangestaan. In een passiefhuis is dit temperatuurbereik erg comfortabel. In alle andere ruimtes is minder glas aanwezig, zowel absoluut als relatief. Hier was het temperatuurverschil daardoor minder groot.

Locatie, locatie, locatie

Door de grote glaspartijen in mijn woonkamer fluctueert de binnentemperatuur hier dus redelijk veel. Al is het nog steeds een stuk minder dan in een standaard nieuwbouw woning. Het maakt echter ook dat de locatie van de woning een grote invloed heeft op de jaarlijkse warmtevraag. Ik woon zelf in de buurt van Tilburg. De warmtevraag van mijn woning komt uit op 14.6 kWh/m2 per jaar, zie afbeelding. Zou de woning in Zeeland of Groningen staan, dan heeft dit een significante invloed op deze warmtevraag.

Dunkelflaute

De dunkelflaute is de periode in het jaar dat het buiten koud is, er veel bewolking is (dus weinig zonlicht) en het nauwelijks waait. Zeg maar grauw, grijs en kil weer. Door het vele glas in mijn woonkamer verlies ik op dat moment relatief veel warmte. Dit is relatief want in een passiefhuis verlies je nooit bakken vol met warmte. Tijdens de dunkelflaute zal ook mijn woning actief verwarmd moeten worden, net als alle andere woningen van Nederland. Dit is de periode waarin in de toekomst de meeste elektriciteit gevraagd zal worden door Nederlandse huishoudens (nadat we van het gas af zijn). Omdat de warmtevraag echter zeer laag is en er een goede warmtepomp voor deze momenten aanwezig is, zal de energievraag beperkt blijven.

Bouwkundige peak shaving

Er is een manier om robuustere huizen te realiseren, zelfs als het gaat om passiefhuizen. Pas bouwkundige peak shaving toe. Ontwerp niet op de warmtevraag (BENG 1 minus de forfaitaire waarde voor ventilatie in kWh/m2 per jaar) maar ontwerp voor een kleine pieklast (dus als benodigd vermogen in koude winternacht). Hoe je dit kan doen?

Realiseer al tijdens de schetsfase een goede vormfactor. Dit verlaagt zowel de warmtevraag als de pieklast. Ook niet onbelangrijk is dat het de bouwkosten omlaag zal brengen.

Pas niet de tegenwoordig populaire grote glaspuien van vloer tot plafond toe, maar plaats uitgekiende raamopeningen. Voldoende daglichttoetreding en een mooi uitzicht moeten leidend zijn. Plaats de vensterbank op ca. 800 mm boven peil en maak hiervan een echte bank. Door het goede triple glas kun je hier zelfs in de winter een boek lezen zonder het koud te krijgen.

Een zeer goede kierdichting (n50 < 0.2 / Qv;10 < 0.05) zal eveneens tot een verlaging van de pieklast leiden. Tegelijkertijd wordt het comfortniveau van de woning verder verhoogd en is er minder risico op vochtschade in de constructie.

De voordelen van het ontwerpen op pieklast

Een woning die is ontworpen op een zo laag mogelijke pieklast is robuust. Het zal niet zo veel uit maken of deze woning in Zeeland of Groningen staat. Overal in Nederland zal deze woning even goed presteren.

Met een lagere pieklast kunnen kleinere installaties toegepast worden. De pieklast geeft immers aan welk vermogen nodig is op de koudste dag van het jaar om de woning op de gewenste temperatuur te krijgen.

In onder andere België en Oostenrijk wordt de energieprijs (mede) bepaald op basis van de pieklast. Door deze financiële prikkel zal het stroomnet minder grote piekbelastingen krijgen. Verzwaring van het stroomnet is dan in mindere mate nodig. De netbeheerders in Nederland zijn hard bezig om dit ook voor ons land nader uit te werken. Gedacht wordt aan een basisbundel van 4 kW op te nemen vermogen. Heb je meer nodig dan ga je bijbetalen.

Het Nederlandse stroomnet is zeer betrouwbaar. Echter, in het geval dat de stroom uitvalt, zal een robuuste woning langer op temperatuur blijven.

Kozijn en glas worden minder maatgevend in de gehele prestatie van een woning. Met name voor vrijstaande woningen betekent dit dat de ramen niet het neusje van de zalm hoeven te zijn. Dit werkt kostprijs verlagend.