Van gas los? Van energiebehoefte af!

De installatiesector komt nu op gang richting energieneutraal bouwen, met de wind van het klimaatakkoord in de zeilen. Bij de ‘Van het gas los’-maatregelen voeren standalone installatietechnische oplossingen, het simpelweg vervangen van het ene door het andere toestel, als vanouds de boventoon. Daarmee spannen we het paard achter de wagen: Door té snel gasloos te gaan door warmtepompen te plaatsen in tochtige woningen, krijgen we snel een vervelende rekening gepresenteerd.

Door Clarence Rose

Van gas los – verdubbeling energiekosten

“Van het gas los” helpt de installatiesector nu op weg naar energieneutraal bouwen. Daarbij voeren sec installatietechnische oplossingen de boventoon. Zo is in de eerste all-electric-woningrenovatie van dé circulaire woning van European Green Capital Nijmegen is de gasketel gewoon vervangen door een elektrische boiler voor verwarming en tapwater – simpel, toch? Maar, dit schept de toekomstige bewoner op met een verdubbeling van de energiekosten!

De nauwelijks geïsoleerde, niet luchtdichte vloer en gevels, maar vooral de ventilatieroosters in de HR-beglaasde kozijnen gestuurd door de mv-box doen in de winter afbreuk aan enige comfortbeleving door de duur ingekochte kWh-tjes. Helaas zijn de beschaduwde daken van deze woning ook nog eens ongeschikt voor eigen opwekking door pv. Dit valt bij mij onder de categorie asociale bouwexperimenten.

De kracht van de combinatie

Volgens Maurice Rebel in de Whitepaper “Gasloos wonen als gouden standaard” over all-electric realisaties van wijken, zal “de kracht van combinatie hoge ogen gooien: goede isolatie zodat de duurzame energie die we opwekken niet door de schil naar buiten vliegt.” Bij renovaties van de bestaande woningvoorraad van vóór 1990 is Trias Energetica, een echte Nederlandse uitvinding, dé aangewezen route om energieneutraal bouwen duurzaam, comfortabel en vooral betaalbaar te maken.

Op weg naar winters zonder fossiele energie

Deze uitdaging is gigantisch. Integrale schilrenovatie vereist namelijk een haast niet op te brengen inzet van materiaal, menskracht en ontwerp- en denkproces aan de voorkant om het goed te doen. Dat men snel geneigd is om dan maar pleisters te plakken is ergens wel begrijpelijk. Een gasketel vervangen door een warmtepomp in een nauwelijks geïsoleerde woning en wel wat pv op het dak te leggen lijkt voor het woningbestand een goede oplossing richting “energieneutraal”.

Maar, wie verder durft te kijken ziet het funeste aan deze “short-cut”. Deze aanpak verschuift namelijk het probleem simpelweg naar de (nabije!) toekomst waarin we de winters echt zonder fossiele brandstoffen moeten zien door te komen. Het in de zomer opgewekte teveel aan energie is niet zonder meer beschikbaar in de winter als deze energie hard nodig is. Als we zo doorgaan liggen deze namelijk in de winter zelfs nog harder aan het infuus van steenkool en gas. Alle windmolens en pv op onze daken nu dekken maar 6,6 procent van de jaarlijkse energievraag!

Daarbij maken wij een grote denkfout als we praten over ‘energieneutraal’ op jaarbasis. Het in de zomer opgewekte teveel aan energie is namelijk niet (zonder meer) beschikbaar in de winter, als deze energie juist hard nodig is. De fossielvrije overbrugging van windstille, bewolkte winterweken wordt de grootste kostenpost van de energietransitie. En mensen in warmtelekkende gebouwen worden dan dubbel de dupe van seizoensgebonden energieprijsschommelingen.

Windstille bewolkte winterweken

De overbrugging van windstille bewolkte winterweken met lange-termijnopslag zal de grootste kostenpost worden van de energietransitie en een lage energiebehoefte in deze periode heeft kostentechnisch de grootste prioriteit. Een stabiel netwerk waar wij aan zijn gewend is niet betaalbaar als we de huidige hoge energiebehoefte in hartje winter in stand houden. Als je rekening houdt met windstille bewolkte winterweken waarin iedereen zijn kacheltjes wil laten branden op basis van opgeslagen warmte of stroom zijn geïsoleerde huisjes ineens wel de betaalbare variant.

Ik ben het dus maar deels eens met Kristinssons pleidooi om de Trias Energetica op zijn kop te stellen: om de installaties goed op elkaar af te stemmen en luchtdichtheid zijn van groot belang. En zijn aanpak is zeker zinvol voor woningen waarin schilrenovatie echt niet kan. Maar dat moeten absoluut uitzonderingen blijven. Focus van de grootschalige transitie moet de betaalbaarheid en leveringszekerheid van hernieuwbare energie in de winter zijn. En die begint met een drastische reductie van de huidige energiebehoefte.

Zo kan het wel: Na een grondige schilrenovatie kan het wel heel simpel – zonneboiler en balansventilatie passiefhuis-renovatieproject Bakhuis Erinchem Afbeelding: Bouwnext

Energietransitie betaalbaar maken met integrale schilrenovaties

Kansen om deze opgave klaar te spelen hebben liggen deels in de techniek, maar vooral in de processen. Om te beginnen bij de lange-termijnfinancieringsconstructies die de geldstroom voor rokende schoorstenen ombuigen naar afbetaling van de nodige hoogrendement-renovaties. Vervolgens in de productie van geïntegreerde renovatieoplossingen voor maatwerkende assamblageteams. Maar ook in de groei van de bouwsector uit verzuilde disciplines naar integraal samenwerkende vakmensen. De installatiesector speelt daarin een belangrijke rol.

Omdenken voor de installateur: Energiebehoefte nog maar een tiende

Met een correcte bouwkundige aanpak kan de energiebehoefte voor verwarming worden beperkt tot een tiende (!) van de bestaande situatie. Dit betekent dus serieus omdenken voor de installateur. Hoe lager de energiebehoefte, hoe kleiner worden de marges. Overgedimensioneerde en niet goed afgestemde installaties vallen dan snel door de mand.

Integrale installaties: Een nieuw gevoel is nodig

Kennis van de installaties is niet meer voldoende in een energieneutraal gebouw, vertrouwde vuistregels en over-dimensioneren doen het niet meer. Een goede eerste stap voor een installateur die bij wil blijven is verruimen van kennis. Begrip ontwikkelen voor de energetische samenhangen in (bijna) energieneutrale gebouwen. Kennisinstituut KERN biedt een speciale cursus voor installateurs die meer willen leren hoe energieneutraal bouwen echt duurzaam, gezond én betaalbaar wordt. De docenten van deze cursus zijn doorgewinterde experten op het gebied van energieneutraal bouwen en renoveren, die hun ervaringen graag delen vanuit verschillende specialismen.

Een variant op deze blog is eerder gepubliceerd op installatie.nl.